Znaki diakrytyczne

Czym są znaki diakrytyczne?

Znaki diakrytyczne to elementy używane w alfabetach umieszczane w bliskim towarzystwie liter (nad, pod, obok, wewnątrz), aby zmienić sposób odczytania litery i stworzyć nowy znak. W polskim alfabecie mamy dziewięć liter, które zwierają znaki diakrytyczne: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż.

Jak wyglądają znaki diakrytyczne?

Istnieje 20 głównym znaków diakrytycznych, które pojawiają się w wielu różnych systemach pisma:

• akut – inaczej akcent ostry – to znak w formie ukośnej kreski, która formę prostokątną lub trójkątną, umieszcza się go po prawej stronie litery. Pojawia się w alfabecie łacińskim i cyrylicy do oznaczania akcentu. Wznosi się od prawej do lewej strony. Obecny w polskich znakach Ć Ń Ó Ś Ź.
• podwójny akut – czyli podwójny akcent ostry. Używany głównie w języku węgierskim do oznaczania długich głosek  ű, Ű oraz ő, Ő. To tzw. węgierski umlaut.
• grawis – jest znakiem diakrytycznym z języków: greckiego, katalońskiego, wietnamskiego, norweskiego, portugalskiego, francuskiego, walijskiego i włoskiego. To akcent, który oznacza w samogłosce krótkiej intonację opadającą. Formą przypomina akcent, ale opada od lewej do prawej strony.
• podwójny grawis – pojawia się w badaniach nad makrojęzykiem serbsko-chorwackim (w jego skład wchodzą: serbski, chorwacki, bośniacki i czarnogórski). Przyjmuje formę dwóch ukośnych, prostokątnych lub podobnych do klina kresek umieszczanych nad literą, opadających od lewej do prawej strony. Pojawia się głównie nad samogłoskami, ale i nad spółgłoskami R i V.
• cyrkumfleks – inaczej zwany akcentem przeciągłym lub daszkiem. Wygląda jak dwa złączone ze sobą u góry kliny – jeden odchodzący w prawą, a drugi w lewą stronę. Pojawia się w wielu językach m.in.: esperanto, francuskim, portugalskim, greckim, rumuńskim, słowackim, kaszubskim, afrykanerskim i śląskim.
• tylda – znak w formie wężyka/fali. W języku hiszpańskim i portugalskim oznacza spółgłoskę nosową.
• haczek – odwrócony cyrkumfleks, daszek – wygląda właśnie jak odwrotność wymienionych znaków. Używany w językach czeskim do liter Č, Ď, Dž, Ň, Š, Ť i Ž i słowackim, także serbsko-chorwackim, słoweński, litewskim i łotewskim oraz śląskim.
• brewis – znak w kształcie zaokrąglonej linii, używany w języku rumuńskim, tureckim i wietnamskim, a także w cyrylicy np. z literą Й, й.
• odwrócony brewis – przyjmuje formę odwróconej łukowatej linii, odwrotnie do brewisu skierowany jest w dół
• cedylla – przypomina ogonek, jest półokrągłą linią umieszczaną na dole po prawej stronie litery, zwykłe łączy się w literą. Występuje najczęściej pod literą C w wielu językach: tureckim, francuskim, portugalskim, katalońskim.
• diereza – to dwie kropki znajdujące się nad literą, wskazujące na to, że samogłoski, które stoją w wyrazie obok siebie, należy wymawiać oddzielnie. Pojawia się w języku niderlandzkim, francuskim, hiszpańskim, portugalskim i nowogreckim.
• umlaut – przegłos; graficznie oznaczamy go tak samo jak dierezę, natomiast w wymowie znak ten wygląda trochę inaczej. Pojawia się w językach germańskich. W języku niemieckim: ä – odczytywane jest jako e krótkie, ö - czytane jako œ, a ü jako y.
• kropka – występuje nad literą, oznacza dźwięki lub tony w językach: wietnamskim, joruba, maltańskim, litewskim i polskim – tworzy literę ż.
• makron – to pozioma kreska umieszczana nad lub pod samogłoską. Używa się do zaznaczania długiej samogłoski, to odwrotność brewis.
• ogonek – element zapisywany w formie półkola u dołu litery po prawej stronie. W języku litewskim oznacza długie głoski, w języku polskim występuje z samogłoskami nosowymi ą i ę, pojawia się też w językach indiańskich.
• kółko – forma małego kółka nad literą, w języku czeskim wydłuża głoskę, a w duńskim, norweskim i szwedzkim kółko nad literą a czytane jest jak fonetyczne o.
• przecinek – podobny do cedylli, ale pisany dokładnie na środku pod literą. Pojawia się w języku rumuńskim, łotewskim, liwskim, azerskim, baskijskim, katalońskim czy kurdyjskim.
• hak – znak w formie zakrzywionej linii, stawiany ponad literą po prawej stronie.
• róg – podobny do apostrofu, umieszczany z prawej strony litery
• dasja – używany w starogreckim (do 1982) – wygląda jak przecinek ponad literą, oznacza obecność litery h w wyrazie.
• psili – znak podobny do apostrofu, przypomina przecinek, ale oznaczany jest centralnie nad literą – to odwrotność dasji, pokazuje brak obecności litery h.